Mais ( Zea mays ) er eitt vælumtókt grønmeti og ein av týdningarmestu grøðunum í heiminum. Tú finnur mais á døgurðaborðum um allan heimin. Á sama hátt sum kartoflur hava ein týðandi leiklut í nógvum donskum rættum, hevur mais eitt miðdepil í nógvum øðrum mentanum kring heimin. Í Danmark er tað fyrst og fremst søtt mais, sum vit møta. Tað smakkar fantastiskt, og nógv børn elska tað. Søtt mais er ein barnavinarlig ábit og kann eisini brúkast í salatum, suppu og høvuðsrættum.
Mais fæst í nógvum sløgum og litum, og tað er hugtakandi. Søtt mais er í grundini nýavreitt mais úr økinum. Um tú letur tað vera í nakrar mánaðir, minkar søtleikin og maisið gerst meira robust. Hetta slagið av mais verður ofta brúkt til at gera maismjøl. Fyrst verður maisið turkað, og síðani verður tað umgjørt til mjøl. Maismjøl verður brúkt í nógvum rættum kring heimin.
Til dømis verður maismjøl brúkt til at gera pannukøkur í nógvum afrikanskum londum. Í Eysturafrika verður maismjøl brúkt til rættin "ugali", meðan tað í Vesturafrika verður kallað "fufu". Flestu afrikanarar kenna hendan rættin, og hann verður etin um alt meginlandið. Maismjøl verður eisini brúkt til at gera maisgrøð til smábørn frá seks mánaða aldri, tí tað er føðsluríkt og gott fyri menningina hjá børnunum.
Eg veit eitt sindur um mais, tí pápi mín hevði maisplantasjur, og eg hjálpti ofta til at sáa og avreiða mais. Í Danmark síggja vit í høvuðsheitum gult mais, men tey koma eisini í reyðum, hvítum, brúnum, svørtum og lilla sløgum – ordiliga hugtakandi! Eitt tað týdningarmesta, eg lærdi av at hjálpa pápa mínum, er, hvussu gávumild náttúran er. Vit sáaðu bara fýra fræ í smáar holur, og eftir umleið einum ári avreiddu vit nógv mais á høvdinum. Tað, sum vit fingu aftur, var nógv meira enn vit høvdu sáað – reint gávumildni frá náttúruni.
Hvaðani kemur mais?
Mais stavar frá Miðamerika. Hildið verður, at upprunafólk hava dyrkað mais í umleið 9.000 ár, serliga í økjunum frá mið- og norðvesturpartinum av Meksiko til vesturpartin av Guatemala. Korn varð breitt út til restina av heiminum eftir evropeisku uppdaganarferðirnar. Í dag verður mais dyrkað á øllum meginlondum uttan Antarktis, tí mais krevur nógv sólarljós.
Mais er ein ársplanta, sum verður dyrkað nógvastaðni. Frøini verða sáað og ansað eftir til avreiðingina við at geva nóg mikið av vatni og sólarljósi.
Týdningarmiklu føðsluevnini í mais
Mais er ein góð kelda til kolhydratir, sum geva orku, umframt trevjur, sum hava týdning fyri meltingina. Harumframt inniheldur mais protein og vitaminir B, B1 og B3, sum eru neyðugar fyri orkuframleiðslu og nervafunktión. Eisini er mais ríkt av mineralum sum magnesium, fosfor og sink, sum eru neyðug fyri bein og musklar. Fosfor er eisini ein týðandi partur av tennum og er umráðandi fyri at varðveita frískar tenn.
Nýtsla av mais í matgerð
Maismjøl
Maismjøl er eitt vælumtókt glutenfrítt alternativ, sum verður brúkt í nógvum rættum. Tað kann brúkast til at baka breyð, pannukøkur ella maismjøl. Tú kanst eisini skifta hveitimjøl út við maismjøl í kjøtbolum ella til breyðkjøt og fisk.
Feskt mais á cob
- Pensla tey við salti og grilla tey til tey eru gullfarvað.
- Kóka tey við eitt sindur av salti í 7-10 minuttir.
- Riv tær soðnu maiskjarnurnar úr kolbuni og brúka tær í salatum ella sum topping til suppu.
Mais er eitt fjølbroytt grønmeti, sum kann geva bæði smakk og nøring til tínar máltíðir!
